
…Hər bir insanın, başqalarının üstünlüklərini, ləyaqətlərini görməsi – başqalarının deyil, daha çox özünün xeyrinədir. Məsələn, filankəs mənəviyyatlı, həm də yetənəkli (istedadlı) adamdır. Deyək ki, yaxşı şeir yazır. Bunu mən görməliyəm, danmalı deyiləm. Görmək nədir, danmaq nə?! – Görmək, dediyimiz kimi, Olandan daha çox görənin xeyrinədir. Olan yetənəyi ilə, yaradıcılığı, üstünlüyü ilə mənim görüşümə, ortamıma gəlir, – mənəvi həkim kimi gəlir. Bu gəlişdə mənim qurtuluşum var. Bu qurtuluşun anlamı belədir, – mən səni görməliyəm, sənin üstünlüyünü deməliyəm. Deyirəmsə, içimdəki balacalığı, paxıllığı, mənəvi böyüməyimə əngəl olan hər bir cılızlığın mənim üzərimdəki hökmünü rədd etmiş, etkisini ortadan qaldırmış oluram. Demirəmsə, görmək istəmirəmsə içimdəki balacalığı, paxıllığı qorumuş oluram. Balacalıq – böyüyə bilməmək yazıqlığıdır, paxıllıq fiziki xəstəlikdir, ruhu elə günə qoyur ki, bədən gerçəkdən xəstəlik tapır. Başqasının böyüklüyünü, üstünlüyünü görməklə həm mənən böyüyürəm, həm də potensial fiziki xəstəliyi ortadan qaldırıram. Xəstəliyi sağaldıram (müalicə eləyirəm). Deməli, öz üstünlüyü ilə mənim qarşıma çıxan kəs mənə şans yaradır – sağalmaq, balacalıqdan qurtulmaq şansı. Üstünlük təkcə örnək deyil, qarşısındakı insanlarda doğruluğu, içdənliyi (səmimiyyəti) üzə çıxarmaq olanağıdır. Mən,üstünlüyü ilə qarşıma çıxanın qabiliyyətini, yetənəyini görürəm, etiraf edirəm, sevirəm, sevinirəm, ürəyimə doğruluq, böyüklük yol tapır, balacalığımdan qurtuluram. Müalicədir bu. Hər bir uğurlu yaradıcı adam başqasının qarşısına, obrazlı desək, bir həkim kimi çıxır, mənəvi qurtuluşçu (xilaskar) kimi çıxır. Mənəvi qurtuluşçu sənə özünü sırımır. Gözünü açır, ağlını böyüdür – üstünlükləri, gözəllikləri göstərməklə, olanaqları nişan verməklə. – Gör, gəlmişəm, varam. İşığı gör, sən də var ol. Görə bilsən gözünün kəsəri artacaq. Cılızlığı ilə bacarmayan insanlar bundan qaçırlar. Ona görə paxıllıq-filan kimi duyğular onların ömrünü yeyir, xəstəlik qaynağına çevrilir. Paxıllıq, gözügötürməzlik, qısqanclıq, xəbislik, xudbinlik… – bunlar ruhu öldürür. Canı, bədəni diri saxlayan da ruhdur. Bunlar ruhun yerinə gəlirlər. Cana, bədənə nifrin, pis əhvallar yükləyirlər, bədənin xəstəliyinə çevrilirlər.
Görmək məsələsi önəmli məsələdir. Görməyi bacarmaq ləyaqəti diriltməkdir. Mən səni görsəm də, görməsəm də sən varsan. Mən səni görməzdən gəlsəm sən heç nə itirmirsən. Sən elə osan. Obrazlı desək, bulaq qaynayır, mən o bulaqdan su içsəm də qaynayır, içməsəm də. İşıq İşıqdır, mən gözümü yummaqla işıq yox olmur. Gözümü yumanda gözüm işığı görmür, ancaq işıq var. İnsan bu bəladan qurtulmalıdır. Azadlığın adı, anlamı budur. Azadlıq – Olana şüurlu yanaşa bilməkdir. Xeyirə şüurlu yanaşanda adam balacalıqdan qurtulur, yaşayır.
Bir misala baxaq, siqaret qutusunun üstündə yazırlar: siqaret çəkmək sağlamlığınıza zərərlidir. Bunu hamı bilir ki, siqaret çəkmək zərərlidir, ancaq buna heç kim əməl etmir. Hamı çəkir. Niyə, çünkü heç kim o bilgiyə, o məsələyə şüurlu yanaşmır, xarakterində oturuşan davranışlarla, gələnəklərlə yanaşır. Şüurlu yanaşsa siqaret çəkməz. Şüurlu yanaşmaq o deməkdir ki, sənin əxlaqın, ləyaqətin oyanır. Bu əxlaqi məsələdir. Sən orqanizminə zərər vurursan, zərbə vurursan, canlıya, cana ziyan verirsən. Əxlaq korlanır, zədə götürür. Şüurlu yanaşanda heç vaxt bədəninə ziyan vurmazsan. (Söz yox, şüur mənəviyyatın tələbində çıxış edəndə özü olur).
Bədənə zərbə vurmamağın iki üsulu var. Bir şüurlu şəkildə, bir də qorxub çəkinməklə. Adam cana bağlı olanda canının qədrini bilir, ona ziyan verməkdən qorxur. Bu üsul uğurlu deyil. Adam sadəcə olaraq bədəni üçün qorxursa, onu əxlaqlı saymaq özünü doğrultmur. O, şüurla yaşamır, şüurla yanaşmır. Bizim üçün gərəkli olan üsul məsələlərə şüurlu yanaşmaqdır. O zaman insan davranışlarının yiyəsi olur, qurtulur, azadlığa yetir.
Azadlıq – şüurlu yaşamaqdır, şüurla yaşamaqdır.